بررسی چگونگی اطلاق «موجود» بر موجودات از دیدگاه فارابی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه فلسفه اسلامی مؤسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران

چکیده

از دیدگاه ارسطو، موضوع مابعدالطبیعه یعنی «موجود»، نه بر اساس اشتراک معنوی و نه بر اساس اشتراک لفظی بلکه به طریق «نسبت به چیزی» بر موجودات اطلاق می‌گردد. به عبارت دیگر «موجود»، نه به گونه‌ای یکسان بلکه به تقدم و تأخر بر موجودات حمل می‌شود. اولین اطلاق «موجود»، جوهر است و بقیه موجودات به جهت نسبتی که با آن دارند موجود خوانده می‌شوند. تأمل در آثار فارابی نشان می‌دهد که فارابی در اطلاق «موجود» بر موجودات به تشکیک سینوی دست نیافته و به تبع ارسطو، اطلاق موجود بر موجودات را نه بر اساس اشتراک لفظی می‌داند و نه بر اساس اشتراک معنوی. از دیدگاه فارابی، موجود، به یک معنا و به طور یکسان بر مقولات حمل نمی‌شود؛ بلکه بنابر تقدم و تأخر بر آنها اطلاق می‌گردد. این تقدم و تأخر بر اساس نیازمندی و یا استقلال مقولات در وجود است. علاوه بر این، به نظر می‌رسد فارابی در آثار خود از الگوی ارسطویی این نوع حمل یعنی حمل موجود در سطح مقولات، فراتر رفته و آن‌ را در سطح طولی یعنی حمل موجود بر موجود اول و ثوانی و سپس سایر مخلوقات نیز بیان می‌کند.

کلیدواژه‌ها


منابع
-        ابن‌باجه، تعالیق ابن باجة در المنطقیات للفارابی، تصحیح و مقدمه: محمد تقی دانش پژوه، ج3، مکتبة آیة الله المرعشی، قم، 1408.
-        ابن‌سینا، الهیات شفاء، مکتبة آیة الله مرعشی نجفی، قم، 1404 .
-        ابن‌سینا، منطق شفاء، مقدمه ابراهیم مدکور، منشورات مکتبة آیة الله المرعشی، قم، 1406.
-        ابن سینا، المباحثات، تحقیق و تعلیق محسن بیدار فر، انتشارات بیدار، قم،1413.
-        ارسطو، منطق، عبدالرحمن بدوی، وکالة المطبوعات، کویت، دارالتعلیم، بیروت،1980.
-        ارسطو، متافیزیک، ترجمه دکتر شرف الدین خراسانی، نشر گفتار، تهران ،1367.
-        ایلخانی، محمد، « نظریه تشابه در یونان»، فلسفه، شماره 12، 1385.
-        حسینی، سید احمد، اکبریان، رضا، «مقایسة آموزة مقولات در دو کتاب مقولات و متافیزیک ارسطو»، معرفت فلسفی، شمارة 23،1388.
-        فارابی، إحصاءالعلوم، مقدمه و شرح علی بوملحم، بیروت، مکتبة الهلال، 1996م.
-        فارابی، الحروف، مقدمه و تصحیح: محسن مهدی، بیروت، دارالمشرق ،1986.
-        فارابی، المنطقیات للفارابی، تصحیح و مقدمه: محمد تقی دانش پژوه، مکتبه آیة الله المرعشی قم ،1408.
-        فارابی، تحصیل السعادة، مقدمه و تصحیح: جعفر آل یاسین، دار أندلس، بیروت، 1403ه. ق.
-        فارابی، السیاسةالمدنیة، مقدمه و تصحیح، فوزی متری نجار، المکتبة‌الزهراء، قم، 1366ه. ش.
-        فارابی، فصول منتزعة، مقدمه و تصحیح: فوزی متری نجار، المکتبةالزهراء، قم، 1405ه. ق.
-        فارابی، فلسفة أرسطوطالیس، مقدمه و تصحیح: محسن مهدی، دارالمشرق، بیروت،1961.
-        فارابی، آراء اهل مدینة الفاضلة، مقدمه، شرح و تعلیق: دکتر علی بو ملحم، مکتبة الهلال، بیروت ،1995ه. ق.
-        فارابی، کتاب الواحد والوحدة، مقدمه، تصحیح و تعلیق: محسن مهدی، الدار البیضاء،1990ه. ق.
-         فارابی، رسالة جوابات لمسائل سئل عنها در الأعمال الفلسفیة، مقدمه، تصحیح و تعلیق: دکتر جعفر آل یاسین، دار المناهل، بیروت،1413ه. ق.
-        فارابی ، فی أغراض مابعدالطبیعة، تحقیق و تصحیح انتقادی: لیلا کیان‌خواه، جاویدان خرد، شمارة 26 ، 1393.
-       Aristotle, The complete work of Aristotle, edited by Barnes, USA , Prinston university press,1995.
-       Alexander of aphrodisiac, on Aristotle Metaphysics 4, Translated by Arthur Madigan, London duckworth, 1993.
-       Hansen, Heine 2012 , John Pagus on Aristotle's Categories: A Study and Edition of the Rationes super Praedicamenta Aristotelis. Leuven University Press, Leuven.
-       Rashed, Marwan, 2008, Al-Fārābī’s Lost Treatise On Changing Beings and the Possibility of a Demonstration of the Eternity of the World, "Arabic Sciences and Philosophy" 18:19–58.
-       Rashed, Marwan, 2009, On the authorship of the treatise on the harmonization of the opinions of the two Sages attributed to al-fārābī, in "Arabic science and philosophy", 19: 43-82.
-       Treiger, Alexander (2012), "Avicenna’s Notion of Transcendental Modulation of Existence (taškīk al-wuǧūd, analogia entis) and Its Greek and Arabic Sources", in Islamic philosophy, science, culture, and religion: studies in honor of Dimitri Gutas, Ed. By Felicitas Opwis and David Reisman, Brill, Leiden, 327-363.