رساله فی الفرق بین الزمان و الدهرو السرمد

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی کارشناسی ارشد دانشگاه علوم اسلامی رضوی

2 استاد یار دانشگاه اصفهان

چکیده

حسین بن علی تبریزی خسروشاهی از علمای شیخیّه و از جمله شاگردان سیّد کاظم رشتی است. تاکنون چهار رساله از در کتاب‌خانه‌های نسخ خطّی شناسایی شده است. وی در این رساله رساله فی الفرق بین الزمان و الدهرو السرمد دیدگاه خاصّ خویش را پیرامون زمان، دهر و سرمد بیان می‌کند. در نظر وی زمان مشتمل بر دو نوع تعریف حقیقی و ظاهری است.در تعریف حقیقی زمان، زمان از جمله مشخّصات جسم به شمار می‌رود؛ لکن تعریف ظاهری زمان بدین معنا است که شیء حادث از هنگام حدوث خویش، امتدادی دارد که حافظ آن خداوند است. در دیدگاه وی خداوند تنها شیء بسیط است و سایر موجودات اعمّ از مجرّد و مادّی از اموری شش‌گانه ترکیب یافته‌اند. این امور شش‌گانه با توجّه به کیفیّت وجود شیء و متناسب با عالم موجود در آن خواهند بود. وی از تعابیر رایج حکما نسبت به زمان، دهر و سرمد استفاده نمی‌نماید. در دیدگاه وی، سرمد وقت و وعاء فعل و مشیّت الهی است، و از آن جایی که مشیّت مشتمل بر مراتبی است؛ لذا سرمد نیز دارای مراتب مختلفی خواهد بود. همچنین دهر وقت عقل و زمان وعاء موجودات جسمانی است. این گفتار بر آن است که دیدگاه وی را تحلیل و بررّسی نموده و برخی از کاستی‌های نظریات وی را نشان داده است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


-      قرآن کریم
-      ابن‌سینا، حسین بن عبداللّه، الاشارات و التنبیهات، الشرح للمحقّق الطوسی و شرح الشرح قطب الدین رازی، النشر البلاغه، قم، 1375.
-      ـــــــــــ ، التعلیقات، دفتر تبلیغات اسلامی، چاپ چهارم، قم،1421 ق.
-      ـــــــــــ ، الهیّات الشفاء، مقدمه ابراهیم مدکور، تحقیق اب قنواتی و سعید زائد، منشورات مکتبة آیة‌اللّه مرعشی نجفی، قم،1380.
-      ـــــــــــ ، المبداء و المعاد، به اهتمام عبداللّه نورانی، مؤسّسۀ مطالعات اسلامی دانشگاه مک‌گیل، تهران، 1363.
-      ـــــــــــ ،النجاة، مرتضوی، چاپ دوم، تهران، 1364.
-      ابن منظور، محمّد بن مکرّم، لسان العرب، نشر أدب الحوزة، قم، 1361.
-      بروجردی، سیّد حسین، تفسیر صراط المستقیم، تحقیق غلامرضا بروجردی، مؤسسه انصاریان، چاپ اول، قم، 1416ق.
-      تهرانی، آقا بزرگ، طبقات اعلام الشیعه، مؤسسۀ اسماعیلیان، چاپ دوم، قم، بی‌تا.
-      جُرّ، خلیل، المعجم العربی الحدیث، ترجمۀ سیّد حمید طبیبیان (فرهنگ لاروس)، انتشارات کبیر، تهران، 1365.
-       سبزواری، هادی، شرح المنظومة، تعلیقات حسن حسن‌زاده آملی، مؤسسۀ التاریخ العربی، بیروت، 1432.
-      سیّد رضی، محمّد بن حسین بن موسی، نهج البلاغه، ترجمه محمّد دشتی، آستان قدس رضوی، چاپ چهاردهم، مشهد، 1393.
-       شریف کاشانی، حبیب اللّه، تفسیر ستّ سور، مؤسّسۀ شمس الضحی الثقافیّه، چاپ اوّل، قم ، 1383.
-      طباطبایی، سیّد محمّد حسین، بدایة الحکمة، تصحیح و تعلیق علی شیروانی، دارالفکر، چاپ پنجم، قم، 1387.
-       ـــــــــــ ، نهایة الحکمة، تحقیق و تعلیق عباس‌علی زارعی سبزواری، مؤسسه نشر اسلامی، قم، 1436ق.
-      قیصری، داود، شرح فصوص الحکم ابن عربی، تحقیق حسن حسن‌زاده آملی، بوستان کتاب، چاپ سوم، قم، 1394.
-      کاشانی، عبدالرزّاق، اصطلاحات الصوفیّه، ترجمه محمّد خواجوی، انتشارات مولی، چاپ سوم، تهران، 1387.
-      کلینی، محمّد بن یعقوب، الکافی، مصحّح و محقّق علی اکبر غفّاری و محمّد آخوندی، دار الکتب الإسلامیّه، چاپ چهارم، تهران، 1407ق.
-      ملّاصدرا، الحکمة المتعالیة فی الأسفار العقلیّة الأربعة، دار احیاء التراث العربی، بیروت، 1981م.
-      ـــــــــــ ، رسالة الحدوث، تصحیح و تحقیق سیّد حسین موسویان، بنیاد حکمت اسلامی صدرا، تهران، 1378.
-      ـــــــــــ ، الشواهد الربوبیّة فی مناهج السلوکیّة، تصحیح، تعلیق و مقدّمه سیّد جلال الدین آشتیانی، بوستان کتاب، چاپ ششم،  قم، 1393.
-       میرداماد، محمّد باقر، قبسات، به اهتمام مهدی محقّق و دیگران، مؤسسۀ مطالعات اسلامی، تهران، 1367.
-      ـــــــــــ ، مجموعه مصنّفات میرداماد، به اهتمام عبداللّه نورانی، انجمن آثار و مفاخر فرهنگی، تهران، 1385.