خرّة کیانی بالاترین مقام معنوی در حکمت اشراقی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 عضو هیئت علمی گروه فلسفه، دانشگاه علامه طباطبائی

2 دانشجوی دکترای فلسفه و کلام اسلامی دانشگاه اصفهان.

چکیده

اصطلاح «خرّۀ کیانی» که در متون شیخ اشراق به‌کار رفته‌است، یکی از اصطلاحات قدیم ایرانی و برگرفته از متون زرتشتی است. در این مقاله با بررسی معنای لغوی و اصطلاحی آن در متون زرتشتی و آثار دوران اسلامی، خصوصیات آن مورد بررسی قرار گرفته است. خرّة کیانی موهبتی الهی و یکی از انواع فرّه به شمار می‌آید که تنها به انسان‌های کامل افاضه می‌شود. در فرهنگ اسلامی این اصطلاح را معادل سلطان، سکینه و نور طامس دانسته‌اند. در این مقاله با بررسی خصوصیات خرّه کیانی و نقد و بررسی نظریات مختلف در مورد آن، نشان داده شده ‌است که بهترین معادل برای «خرّه کیانی»، مقام ولایت در فرهنگ اسلامی است و کسی که دارای چنین موهبتی است، قطب عالم امکان و خلیفة خداوند بر زمین است که به برترین مقام معنوی نائل گردیده ‌است. بر این اساس انسان کامل در حکمت اشراقی همان انسان فرهمند است که به خرّه کیانی دست یافته است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


-         آموزگار، ژاله، تاریخ اساطیری ایران، انتشارات سمت، تهران، 1385.
-         ــــــــــ، «فرّه، این نیروی جادویی و آسمانی»، زبان فرهنگ اسطوره، انتشارات معین، تهران، 1386.
-         ابن‌سینا، دانشنامة علایی (الهیات)، تصحیح: محمد معین، انجمن آثار و مفاخر فرهنگی، همدان، 1383.
-     ابوالمعالی، محمد بن نعمت علوی، بیان الادیان، تصحیح محمدتقی دانش پژوه با همکاری قدرت الله پیش‌نماززاده، انتشارات بنیاد موقوفات دکتر محمود افشار، تهران، 1376.
-     افضل‌الدین کاشانی، رسالة ساز و پیرایة شاهان، مصنفات افضل الدین محمد مرقی کاشانی، تصحیح: مجتبی مینوی و یحیی مهدوی، انتشارات خوارزمی، تهران، 1366.
-         امین دهقان، معصومه، مقایسة انسان فرهمند در شاهنامه با ولی در مثنوی، انتشارات حقیقت، تهران، 1383.
-         انجو شیرازی، میر جمال‌الدین حسین، فرهنگ جهانگیری، ویراسته رحیم عفیفی، انتشارات دانشگاه فردوسی، مشهد، 1354.
-         انواری، سعید، «خرّة کیانی»، دانشنامة جهان اسلام، ج15، تهران، انتشارات بنیاد دائرة المعارف اسلامی، 1390.
-         برهان قاطع، محمد حسین بن خلف تبریزی، به اهتمام: محمد معین، انتشارات امیرکبیر، تهران، 1362.
-         بهار، مهرداد، پژوهشی در اساطیر ایران، انتشارات آگاه، تهران، 1384.
-         بویس، مری، زردشتیان باورها و آداب دینی آنها، ترجمة عسکر بهرامی، انتشارات ققنوس، تهران، 1385.
-         پورجوادی، نصراللّه، «روحانیت کیخسرو در شاهنامه و در سنت اشراقی»، اشراق و عرفان (مقاله‌ها و نقدها)، مرکز نشر دانشگاهی، تهران، 1380.
-     ــــــــــــــــــ، «نورسکینه در فلسفة اشراق سهروردی»، نامة سهروردی (مجموعه مقالات)، به کوشش علی اصغر محمد خانی و حسن سید عرب، انتشارات وزارت ارشاد، تهران، ش1382.
-         پورداود، ابراهیم، مقدمه بر یشت‌ها، انتشارات اساطیر، تهران، 1377.
-         پورنامداریان، تقی، رمز و داستان‌های رمزی در ادب فارسی، انتشارات علمی و فرهنگی، تهران، 1383.
-         خدایار محبی، منوچهر، اسلام‌شناسی و دین تطبیقی (فرهنگ ادیان و اسلام)، انتشارات توس، تهران، 1378.
-         دوانی، جلال‌الدین، شواکل الحور فی شرح هیاکل النور، ثلاث رسائل، تصحیح: سید احمد تویسرکانی، انتشارات آستان قدس رضوی، مشهد، 1411.
-         دهخدا، لغت نامه دهخدا، انتشارات مجلس شورای ملی، تهران، 1335.
-         زادسپرم، وزیدگیها زادسپرم، پژوهشی از محمدتقی راشد محصل، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، تهران، 1385.
-         زنر، رابرت چارلز، طلوع و غروب زرتشتی‌گری، ترجمة تیمور قادری، تهران، امیرکبیر، 1384.
-         سودآور، ابوالعلاء، فرّه ایزدی (در آیین پادشاهی ایران باستان)، نشر نی، تهران، 1384.
-         سهروردی، شهاب الدین، پرتونامه سلیمانی و بستان القلوب (دو رسالة آموزشی)، تصحیح: بابک عالیخانی، مؤسسة پژوهشی حکمت و فلسفة ایران، تهران، 1396.
-     ـــــــــــــــــــــــ، التلویحات، مجموعه مصنفات شیخ اشراق، جلد:1 تصحیح: هانری کربن، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، تهران، 1380الف.
-     ـــــــــــــــــــــــ، حکمة الاشراق، مجموعه مصنفات شیخ اشراق، جلد:2 تصحیح: هانری کربن، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، تهران، 1380ب.
-     ـــــــــــــــــــــــ، الالواح العمادیة، مجموعه مصنفات شیخ اشراق، جلد:4 تصحیح: نجفقلی حبیبی، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، تهران، 1380ج.
-     ـــــــــــــــــــــــ، الواح عمادی، مجموعه مصنفات شیخ اشراق، جلد:3 تصحیح: سید حسین نصر، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، تهران، 1380د.
-     ـــــــــــــــــــــــ، المشارع و المطارحات، مجموعه مصنفات شیخ اشراق، جلد:1 تصحیح: هانری کربن، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، تهران، 1380هـ.
-         ـــــــــــــــــــــــ، هیاکل النور، ضمیمه کتاب: ثلاث رسائل، تصحیح: سید احمد تویسرکانی، انتشارات آستان قدس رضوی، مشهد، 1411ق.
-         «شخینا»، ترجمة سعید انواری و بهزاد سالکی و سپیده رضی، کتاب ماه دین، سال شانزدهم، شمارة 8، پیاپی 188، خرداد 1392.
-         شمس سجاسی، فرائد السلوک، تصحیح نورانی وصال و غلامرضا افراسیابی، تهران، 1368.
-         شوالیه، ژان و آلن گربران، فرهنگ نمادها، ترجمة سودابه فضایلی، انتشارات جیحون، تهران، 1385.
-         شهرزوری، شمس‌الدین محمد، رسائل الشجرة الالهیّه فی علوم الحقائق الربانیّة، تصحیح: نجفقلی حبیبی، مؤسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران، تهران، 1385.
-         ـــــــــــــــــــــــــــــ، شرح حکمة الاشراق، تصحیح: حسین ضیائی تربتی، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، تهران، 1380.
-         ضیایی، حسین، «سهروردی و سیاست»، منتخبی از مقالات فارسی دربارة شیخ اشراق سهروردی، به اهتمام: حسن سید عرب، انتشارات شفیعی، تهران، 1378.
-     طاووسی، محمود و علی محمد زمانی، «فرّة ایزدی و بازتولید آن در اندیشة سیاسی ایران پس از اسلام»، مجلة مطالعات ایرانی، دانشگاه شهید باهنر کرمان، سال سوم، شمارة 5، بهار 1383.
-         عالیخانی، بابک، بررسی لطایف عرفانی در نصوص عتیق اوستایی، هرمس، تهران، 1379
-         ــــــــــــــ، تصحیح و توضیح بر پرتونامة سلیمانی و بستان القلوب (دو رسالة آموزشی)، مؤسسة پژوهشی حکمت و فلسفة ایران، تهران، 1396.
-         علّامی، ابوالفضل بن مبارک، آیین اکبری (اکبرنامه)، چاپ سنگی، لکنهو، 1892م.
-         غزالی، ابوحامد، نصیحة الملوک، تصحیح: جلال‌الدین همائی، انتشارات بابک، تهران، 1361.
-         غفاری، سید محمد خالد، فرهنگ اصطلاحات آثار شیخ اشراق شهاب الدین سهروردی، انجمن آثار و مفاخر فرهنگی، تهران، 1380.
-         فردوسی، ابوالقاسم، شاهنامه (از روی چاپ مسکو)، به کوشش: سعید حمیدیان، انتشارات داد، تهران، 1374.
-         فرنبغ دادگی، بندهش، ترجمة مهرداد بهار، انتشارات توس، تهران، 1369.
-         قطب شیرازی، محمود بن مسعود کازرونی، شرح حکمة الاشراق، به اهتمام: عبدالله نورانی و مهدی محقق، انجمن آثار و مفاخر فرهنگی، تهران، 1380.
-         کارنامة اردشیر بابکان (با متن پهلوی)، ترجمة بهرام فره‎وشی، تهران، انتشارات  دانشگاه تهران، 1382.
-         کربن، هانری، ارض ملکوت (کالبد انسان در روز رستاخیز از ایران مزدائی تا ایران شیعی)، ترجمه ضیاءالدین دهشیری، انتشارات طهوری، تهران، 1383.
-         ــــــــــــ، اسلام در سرزمین ایران (ج2: سهروردی و افلاطونیان ایران)، ترجمة رضا کوهکن، مؤسسة پژوهشی حکمت و فلسفة ایران، تهران، 1390.
-     ــــــــــــ، روابط حکمت اشراق و فلسفة ایران باستان (بن‌مایه‌های زرتشتی در فلسفة سهروردی)، ترجمة عبدالمحمد روح بخشان، انتشارات اساطیر، تهران، 1384.
-         کرمر، جوئل ل، احیای فرهنگی در عهد آل بویه (انسان گرایی در عصر رنسانس اسلامی)، ترجمة محمد سعید حنایی کاشانی، مرکز نشر دانشگاهی، تهران، 1375.
-         کسروی، احمد، «شیخ صفی و تبارش»، کاروند کسروی، به کوشش: یحیی ذکاء، انتشارات سهامی کتاب‌های جیبی، تهران، 1352.
-         گات‌ها، بخشی از اوستا (کهن‌ترین سرودهای ایرانیان)، گزارش و پژوهش: جلیل دوستخواه، انتشارات مروارید، تهران، 1371.
-         مجتبایی، فتح الله، شهر زیبای افلاطون و شاهی آرمانی در ایران باستان، انتشارات انجمن فرهنگ ایران باستان، تهران، 1352.
-         محمدی وایقانی، کاظم، سهروردی دانای حکمت باستان، انتشارات پازینه، تهران، 1385.
-         معین، محمد، مزدیسنا و ادب پارسی، انتشارات دانشگاه تهران، تهران، 1384.
-         موله، م، ایران باستان، ترجمة ژاله آموزگار، انتشارات دانشگاه تهران، تهران، 1356.
-         نیولی، گراردو، «فر / فرّه»، ترجمة سعید انواری و سپیده رضی، هفت آسمان، شمارة 53، سال چهاردهم، بهار1391.
-         هینلز، جان، شناخت اساطیر ایران، ترجمة ژاله آموزگار و احمد تفضلی، نشر چشمه، تهران، 1385.
-         یاقوت حموی، شهاب‌الدین ابوعبداللّه، معجم البلدان، دار صادر، بیروت، 1995م.
-         یثربی، سید یحیی، حکمت اشراق (گزارش حکمت اشراق با تطبیق و نقد)، بوستان کتاب، قم، 1385.
-         یسنا (بخشی از کتاب اوستا)، ترجمة ابراهیم پورداود، انتشارات اساطیر، تهران، 1380.
-         یشت‌ها، ترجمه ابراهیم پورداود، انتشارات اساطیر، تهران، 1377.