نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسندگان
1 دانشیار دانشکده معماری و شهرسازی دانشگاه هنر اسلامی تبریز/تبریز/ایران
2 کارشناسی ارشد مهندسی معماری اسلامی دانشگاه هنر اسلامی تبریز
چکیده
نشانهشناسی دانشی با هدف چگونگی معنایابی نشانهای است و خود نمود عینی از مفهوم یا پدیدهای غایب جهت برقراری ارتباط با مخاطب میباشد. رومن یاکوبسن و امبرتو اکو نشانهشناسی را برآمده از زبان میدانستند؛ یاکوبسن نشانهشناسی را فرایند معنیدار شدن بر اساس متن و اکو نشانهشناسی معماری را پدیدهای فرهنگی و ابزاری برای برقراری ارتباط معرفی کردهاند؛ شهرها در جوامع اسلامی نشانههایی دارند و مسجد شاخصترین نمود معماری در این شهرها میباشد و استفاده از عناصر کالبدی آن باعث شده است تا بهعنوان ابزار ارتباط با ذهن مخاطب شناخته شود، بهگونهای که با دربرداشتن این نشانهها برای ساکنان قابل درک هستند. هدف این پژوهش تحلیل عناصری در معماری مساجد است که درگذر زمان تبدیل به نشانه ارتباطی در شهرها شدهاند تا به این سؤال پاسخ داده شود: عناصر کالبدی معماری با چه مؤلفههایی ابزار برقراری ارتباط معنایی شدهاند؟ تحقیق با روش توصیفی-تحلیلی بر پایه تحلیل مؤلفههای نظریه ارتباط کلامی یاکوبسن شامل موضوع، پیام، فرستنده، گیرنده، مجرای ارتباطی و رمزگان در نشانهشناسی و تطبیق آنها با دیدگاه اکو در نشانهشناسی معماری پژوهش شده است و این عوامل در نشانههای بهکاررفته در مسجد کبود تبریز بهعنوان نمونه موردی جهت استخراج چگونگی برقراری ارتباط موردمطالعه قرار گرفته شده است. نتایج تحقیق نشان میدهند که با تعمیم نظریه یاکوبسن، عوامل موثر بر ارتباط شامل زمینه فرهنگی و اجتماعی، کارکرد نمادین، رمزگان های معماری، کاربرد صریح، ابزار برقراری ارتباط و رمزگان های فرامعماری میباشند. با بررسی این عوامل در مسجد کبود میتوان به رابطه مستقیم عوامل یاد شده با ایجاد ارتباط نزد مخاطبان پی برد.
کلیدواژهها
موضوعات
- اباذری، یوسف، 1380. «رولان بارت و اسطوره و مطالعات فرهنگی»، ارغنون، 137-158.
- احمدی، بابک، از نشانههای تصویری تا متن، با ترجمه محمد نبوی، نشر مرکز، تهران، 1391.
- اکو، امبرتو، کارکرد و نشانه: نشانهشناسی معماری، در نشانهشناسی (مقالات کلیدی)، توسط امیرعلی نجومیان، با ترجمه محمد رجب پور، 247-306، انتشارات مروارید، تهران، 1396.
- انصاری، مجتبی، و احد نژاد ابراهیمی، 1389. «هندسه و تناسبات در معماری دوره ترکمانان قویونلو- مسجد کبود (فیروزه جهان اسلام)»، نشریه علوم و فنون (129): 35-45.
- آقابابایی، سمیه، و کورش صفوی، 1395. “بررسی ساختار ادب غنایی از دیدگاه زبانشناسی با تکیه بر نظریه «نقشهای زبانی یاکوبسن»،” متن پژوهی ادبی (69): 7-34.
- بهزادفر، مصطفی، معماری مسجد و نمای شهری، در مجموعه مقالات همایش معماری مسجد؛ گذشته، حال، آینده، ج 2، 9- 34 ، اصفهان، 1376.
- پیرس، چارلز سندرز، 1381، «منطق بهمثابه نشانهشناسی: نظریه نشانهها»، تدوین توسط فرزان سجودی، زیباشناخت (6): 51-63.
- جوادی، محمد اسلم، و امیر نیک پی، 1389. «ایده و مفهوم ساختارگرایی با بررسی آرای سوسور و لوی استروس»، تابستان: 177-204.
- چندلر، دانیل، مبانی نشانهشناسی، ترجمه مهدی پارسا، سوره مهر، تهران، 1387.
- حجت، عیسی، و پیمان نصیری نیا، 1393. «بازشناسی منزلت مسجد کبود در ساختار شهر تبریز»، نشریه هنرهای زیبا-معماری و شهرسازی 19 (3): 67-74.
- حسن زاده، اسماعیل، حکومت ترکمانان قراقویونلو و آق قویونلو در ایران، سمت، تهران، 1379.
- دینه سن، آنه ماری، درآمدی بر نشانهشناسی، ترجمه مظفر قهرمان، نشر پرسش، آبادان،1389.
- سجودی، فرزان، نشانهشناسی کاربردی، علم، تهران، 1395.
- سلطانزاده، حسین، تبریز خشتی استوار در معماری ایران، دفتر پژوهشهای فرهنگی، تهران، 1376.
- سهیلی، جمالالدین، مروری بر نشانهشناسی در معماری، گوهر دانش، تهران، 1393.
- شیرازی، محمدرضا، 1381، «نشانهشناسی معماری»، دوماهنامه معمار، بهار: 14-17.
- صراحتی جویباری، مهدی، و مرتضی محسنی، 1395، «عوامل مؤثر در ایجاد نقش ترغیبی زبان در قصاید ناصرخسرو»، کاوش نامه زبان و ادبیات فارسی (33 (علمی-پژوهشی)): 97-125.
- کارنک، عبدالعلی، آثار باستانی آذربایجان، آثار، آثار و ابنیه تاریخی شهرستان تبریز، جلد 1، چاپ بهمن،1351.
- کاروان، طاهره، حق طلب، فرهاد 1391، «مسجد تجلیگاه معماری قدسی»، هفت حصار، پاییز شماره اول: 21-28.
- کاروان، طاهره، حقطلب، فرهاد، 1379، «جانمایههای آهنگ آیات در نقش نواهای مسجد کبود»، گلستان قرآن، مرداد شماره 20: 21-26.
- کبیر صابر، محمد باقر، و مهناز پیروی، 1394. «میراث معماری اسلامی در ادراک سیاحان خارجی قرون یازدهم تا سیزدهم ه.ق؛ مطالعه موردی: تحلیل کیفیت بقای کالبدی مسجد کبود بر مبنای بازخوانی مستندات تاریخی»، پژوهشهای معماری اسلامی (6): 68-83.
- کبیرصابر، محمدباقر، حامد مظاهریان، و مهناز پیروی، 1393. «ریختشناسی معماری مسجد کبود تبریز»، مطالعات معماری ایرانی، پاییز و زمستان شماره 6: 5-23.
- گلمبک، لیزا و دونالد ویابر، معماری تیموری در ایران و توران، ترجمه کرامت الله افسر و محمد یوسف کیانی، سازمان میراث فرهنگی، تهران، 1374.
- گیرو، پی یر، نشانهشناسی، تدوین توسط محمد نبوی، آگه، تهران، 1392.
- مشکور، محمدجواد، تاریخ تبریز تا پایان قرن نهم هجری، انجمن آثار ملی، تهران، 1352.
- نرسیسیانس، امیلیا، انسان، نشانه، فرهنگ، با ترجمه علیرضا حسن زاده، افکار، تهران، 139.
- هاوکس، ترنس، ساختگرایی و نشانهشناسی، ترجمه مجتبی پردل، ترانه، مشهد، 1394.
- هلد کرافت، دیوید، سوسور، نشانهها، نظام و اختیاری بودن، با ترجمه سپیده عبدالکریمی، نشر علمی، تهران، 1391.
- Eco، Umberto. 1979. A Theory of Semiotics. London: Macmillan: Bloomington، Indiana University Press.
- Grabar، O. 1983. Symbols and Signs in Islamic . New York: Architecture، Architecture and Community. Aperture،.
- Hale، J. 2000. Building Ideas: An Introduction to Architectural Theory. New York: John Wiley & Sons، Ltd. .
- Harris، R. 1988. Language، Saussure & Wittgenstein: How to Play Games with Words. London : Routledge.
- Hawkes، Terence . 2003. Structuralism and Semiotics. london.
- Jakobson، Roman. 1960. Closing Statement: Linguistics and Poetics، in Style in Language. Edited by Thomas Sebeok.
- Jakobson، Roman. 1998. "Linguistics and poetics." Twentieth-century Literary Theory 119-125.
- Juodinytė-Kuznetsova، K. 2011. "Architectural space and Greimassian semiotic." Societal Studies 3 (4): 1269-1280.
- Ramzy، Nelly Shafik . 2013. "Visual language in Mamluk architecture: A semiotic analysis of the Funerary Complex of Sultan Qaitbay in Cairo." Frontiers of Architectural Research 2 (3): 338-353.
- Saussure، Ferdinand de. 1983. Course in General Linguistics. Translated by Roy Harris. London: Duckworth.
- Tasheva، S. 2012. Semiotics of Architectural Graphics. Sofia: Institute of Art Studies.