جاویدان خرد

منطق ابهری در تلخیص الحقائق

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسنده

عضو هیئت علمی دانشگاه تهران

چکیده

اثیرالدین مفضل بن عمر ابهری (؟656-؟597) دانشمند برجستۀ ایرانی است که در شاخه‌های مختلف علوم عقلی مقامی والا داشته است. مخطوط فاضل احمد پاشا 1618، که در کتابخانه‌ی کوپریلی استانبول نگهداری می‌شود مشتمل است بر چهار رساله از او، به نام‌های بیان الأسرار، تلخیص الحقائق، رسالة المطالع، و زبدة الحقائق، که هر یک سه‌گانه‌ای‌ست در منطق، طبیعیات، و مابعدالطبیعة. این رساله‌ها را کاتبی قزوینی از نسخه‌ی اصل استنساخ کرده و ابهری به خط خود بر صدر همۀ آن‌ها یادداشت إنهاء با تاریخ و توقیع نوشته است. آنچه در پی می‌آید تقدیم و تحقیق بخش منطق تلخیص الحقائق است. منطق ابهری در این رسائل، از جمله در تلخیص الحقائق، فاقد نوآوری‌های بعدی او و تقریباً به‌کلّی تابع منطق ابن‌سینا است. به اقتضای تک‌نسخه بودنِ مخطوط، روش قیاسی را برای تصحیح آن برگزیده‌ایم.
اثیرالدین مفضل بن عمر ابهری (؟656-؟597) دانشمند برجستۀ ایرانی است که در شاخه‌های مختلف علوم عقلی مقامی والا داشته است. مخطوط فاضل احمد پاشا 1618، که در کتابخانه‌ی کوپریلی استانبول نگهداری می‌شود مشتمل است بر چهار رساله از او، به نام‌های بیان الأسرار، تلخیص الحقائق، رسالة المطالع، و زبدة الحقائق، که هر یک سه‌گانه‌ای‌ست در منطق، طبیعیات، و مابعدالطبیعة.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

-         ابن‌خلّکان، أحمد بن محمد، وفیات الأعیان وأنباء أبناء الزمان، ج 5، بتحقیق إحسان عباس، دارصادر، بیروت، 1994م.

-         ابن‌العبری، أبوالفرج، تاریخ مختصر الدول، بتحقیق أنطون صالحانی الیسوعی، دارالشرق، بیروت، 1992م.

-         ابهری، اثیرالدین، کشف الحقائق، مخطوط جاراللّه افندی، ش. 1436.

-         ـــــــــــــ ، ملخّص فی صناعة المجسطی، مخطوط کتابخانۀ ایاصوفیا، ش. 2583 مکرر.

-         جوینی، عطاملک، تاریخ جهانگشا، به تصحیح محمّد قزوینی، سه جلدی، دنیای کتاب، تهران، 1385.

-         خونجی، افضل‌الدین، کشف الأسرار عن غوامض الأفکار، تقدیم و تحقیق: خالد الرویهب، مؤسسۀ پژوهشی حکمت و فلسفۀ ایران و مؤسسۀ مطالعات اسلامی‌ دانشگاه آزاد برلین، تهران، 1389.

-         الصفدی، صلاح‌الدین خلیل بن أیبک، الوافی بالوفیات، بتحقیق: أحمد الأرناؤوط و ترکی مصطفى، دار احیاء التراث، بیروت، 2000م.

-         عظیمی، مهدی، «میراث اثیری: حیات و کارنامۀ اثیرالدین ابهری»، تاریخ فلسفه (فصلنامۀ علمی‌ـ‌پژوهشی انجمن بین‌المللی تاریخ فلسفه)، شمارۀ 15، زمستان 1392.

-         القزوینی، زکریا بن محمد بن محمود، آثار البلاد و أخبار العباد، دارصادر، بیروت، 1960م.

-         مستوفی، حمدالله، تاریخ گزیده، به اهتمام عبدالحسین نوائی، امیرکبیر، تهران، 1362.

-          Anawati, G. C. “Abharī, Athīr al-Dīn.” Encyclopedia Iranica. Vol. I, Fasc. 2, pp. 216-217.

-          Eichner, Heidrun. “Al-Abharī, Athīr al-Dīn.” Encyclopaedia of Islam, THREE. Brill Online, 2012.

-          Rescher, N. The Development of Arabic Logic. Pittsburgh, 1964.

-          Sarioğlu, H. “Abharī: Athīr al-Dīn al-Mufaḍḍal ibn ʿUmar ibn al-Mufaḍḍal al-Samarqandī al-Abharī.” The Biographical Encyclopedia of Astronomers. Thomas Hockey et al. (eds.), New York: Springer, 2007.

جاویدان خرد

دوره 13، شماره 30 - شماره پیاپی 2
پاییز و زمستان 1395
صفحه 101-132