بررسی هویت فلسفه اسلامی در آثار علامه طباطبایی ره

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 کارشناسی ارشد فلسفه و کلام اسلامی از دانشگاه تهران، سال سوم درس خارج حوزه علمیه قم

2 دانشکده الهیات پردیس فارابی دانشگاه تهران، قم، ایران

چکیده

در سده گذشته بررسی هویت فلسفه اسلامی اعم از چیستی و هستی آن، یکی از موضوعات مورد بحث مستشرقین غربی و متفکرین اسلامی بوده است. آیا فلسفه اسلامی دارای یک هویت متمایز است؟ بدین معنا که آیا می‌توان درباره آن گفت هم اسلامی است و هم هویتی جدا از کلام اسلامی و فلسفه یونان دارد؟ در این باره پاسخ‌های گوناگونی در ردّ یا دفاع از آن ارائه شده است. یکی از بزرگترین فیلسوفان معاصر که بررسی‌های گسترده‌ای در این باره انجام داده و در آثار خود تلاش نموده است تا به تبیین هویت فلسفه اسلامی و دفاع از آن بپردازد علامه طباطبایی است.
این تحقیق با توجه به آثار علامه طباطبایی به سه سوال درباره هویت فلسفه اسلامی یعنی ارتباط اسلام با فلسفه، چیستی فلسفه اسلامی و هستی فلسفه اسلامی از منظر علامه پاسخ می‌دهد. به نظر علامه طباطبایی اسلام دینی فطری و جهانی است و نباید آن را در قشری خاص از مخاطبین محدود کرد. اندیشه فلسفی نیز امری فطری است و اسلام آن را به رسمیت شناخته و در ردیف تفکر مذهبی قرار داده است. فلسفه اسلامی در چیستی و ماهیت فلسفی و برهانی خود، اگر چه با کلام اسلامی متمایز است اما تفاوتی با فلسفه یونان نمی‌کند بلکه تمایز فلسفه اسلامی با فلسفه یونان در هستی و تحقق خارجی آن است؛ یعنی در ابتکاراتی است که در سه بخشِ 1-کمیت مسائل فلسفی 2- انسجام و ترتب خاص در بین مسائل فلسفی 3- زنده بودن و پویایی در ابعاد مختلف که در طول سالیان متمادی بدست آورده است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


-     قرآن کریم
-     اردستانی، محمدعلی، قاسمعلی کوچنانی، ابداعات فلسفی علامه طباطبایی، چاپ اول، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، تهران، 1388.
-     ابراهیمی دینانی، غلامحسین، ماجرای فکر فلسفی در جهان اسلام، ج2، انتشارات طرح نو، تهران، 1379.
 
-     الجابری، محمد عابد، نحن و التراث؛ قراءات معاصرة فی تراثنا الفلسفی، الطبعة السادسة، المرکز الثقافی العربی، بیروت، 1993.
-     الجابری، محمد عابد، سیدمحمد آل مهدی (مترجم)، ما و میراث فلسفی مان، نشر ثالث، تهران، 1387.
-     بدوی، عبدالرحمن، التراث الیونانی فی الحضاره الاسلامیه، دراسات لکبار المستشرقین، الطبعة الاولی، مکتبة النهضة المصریة، قاهره، 1940م.
-     (جمعی از نویسندگان)، بوستان کتاب، مرزبان وحی و خرد، چاپ اول، بوستان کتاب، قم‏، 1381.
-     خسروپناه، عبدالحسین، بهار1384، هویت فلسفه اسلامی، مجله قبسات، شماره 35، صص97-116.
-   دیباجی، سید محمدعلی؛ اسلامی، سیدمحسن، زمستان 1391، بررسی مفهوم فلسفه اسلامی در آثار شهید مطهری، مجله آیینه معرفت، شماره33، صص88-105.
-     رنان، ارنست،  عادل زعیتر (مترجم)، ابن رشد و الرشدیة، داراحیاء الکتب العربیة، الطبعة الثانیة، القاهرة، 1957.
-     رحیمیان، سعید، هویت فلسفه اسلامی،  چاپ اول، بوستان کتاب، قم، 1383.
-     رنان، ارنست، کامران رامین) مترجم)، زمستان 1368، درباره علوم عربی و هنر اسلامی، مجله ایران شناسی، شماره 4، از صفحه 726 تا 740.
-     سامی النشار، نشأة الفکر الفلسفی فی الاسلام، الجزء الاوّل، الطبعة التاسعة، دارالمعارف، قاهره، 1971.
-     طباطبایی، سید محمد حسین، رسائل توحیدی، چاپ دوم، بوستان کتاب، قم، 1388الف.
-     طباطبایی، سید محمد حسین، شیعه در اسلام، چاپ پنجم، مؤسسه بوستان کتاب، قم،  1388ب.
-     طباطبایی، سید محمد حسین، علی و فلسفه الهی، چاپ اول، دفتر انتشارات اسلامی، قم‏،  1388ج.
-     طباطبایی، سید محمد حسین، بررسی های اسلامی، چاپ دوم، مؤسسه بوستان کتاب، قم،  1388د.
-     طباطبایی، سید محمد حسین، نهایة الحکمة، چاپ هجدهم، مؤسسه النشر الاسلامی التابعه لجماعه المدرسین بقم‏، قم، 1382.
-     طباطبایی، سید محمد حسین، اصول فلسفه رئالیسم، چاپ دوم، بوستان کتاب، قم،  1387الف.
-     طباطبایی، سید محمد حسین، رسالت تشیع در دنیای امروز، چاپ دوم، بوستان کتاب، قم،  1387ب.
-     طباطبایی، سید محمد حسین، شیعه، چاپ دوم، مؤسسه بوستان کتاب، قم،  1387ث.
-     طباطبایی، سید محمد حسین، مجموعه رسائل علامه طباطبایی، ج2، رسالة الولایة، چاپ اول، مؤسسه بوستان کتاب، قم،  1387ج.
-     طباطبایی، سید محمد حسین، مجموعه رسائل علامه طباطبایی، ج1، رساله علی و فلسفه الهی، چاپ اول، مؤسسه بوستان کتاب، قم، 1387ج.
-     طباطبایى، سید محمد حسین‏، برهان، چاپ دوم، مؤسسه بوستان کتاب، قم‏،  1387ر.
-     طباطبایی، سید محمد حسین، مجموعة الرسائل لعلامة الطباطبایی، رساله الاعتباریات، چاپ اول، باقیات، قم،1427هـ .
-     طباطبایی، سید محمد حسین، سید محمدباقر موسوی همدانی(مترجم)، ترجمه تفسیر المیزان، چاپ پنجم، دفتر انتشارات اسلامی،1374.
-     طباطبایی، سیدمحمد حسین، بدایة الحکمة، موسسة النشر الاسلامی التابعة لجماعة المدرسین، قم، بی‌تا.
-     عبدالرزاق، مصطفی، تمهید لتاریخ الفلسفة الاسلامیة، لجنة التالیف و الترجمة و النشر، القاهره،  1944م.
-     عبودیت، عبدالرسول، پاییز و زمستان 1382، آیا فلسفه اسلامی داریم؟، مجله معرفت فلسفی، سال اول، شماره 1و2، از صفحه 27 تا 42.
-   علی پور، ابراهیم، درآمدی بر چیستی فلسفه اسلامی؛ گفت و گو با جمعی از اساتید حوزه و دانشگاه، چاپ اول، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، تهران،  1389.
-   علی وحیدی، حمزه، مرداد 1382، علل انحطاط مسلمانان؛ مقایسه دیدگاه­های شهید مطهری و شیخ محمد عبده، مجله معرفت، شماره68، صص87-95.
-   کربن، هانری، (تدوین: محمدامین شاهجویی زیر نظر شهرام پازوکی)، مجموعه مقالات، مقاله زندگی، شخصیت و آثار ملاصدرا شیرازی، چاپ اول، انتشارات حقیقت، تهران، 1384.
-   کربن، هانری، (تدوین: محمدامین شاهجویی زیر نظر شهرام پازوکی)، مجموعه مقالات، مقاله سهروردی و حکمت اشراق، چاپ اول، انتشارات حقیقت، تهران، 1384.
-     کربن، هانری، ترجمه سید جواد طباطبایى، تاریخ فلسفه اسلامى، چاپ دوم، انتشارات کویر، تهران، 1377.
-   کرمی، محمد تقی، دیماه 1380، گفتمان فلسفی در اندیشه معاصر عرب- قسمت پایانی-، مجله پگاه حوزه، شماره 34، در دسترس در پایگاه پگاه حوزه؛ http://daftarmags.ir
-   گوتاس، دیمتری، تفکر یونانی، فرهنگ عربی، نهضت ترجمه کتاب‌های یونانی به عربی در بغداد و جامعه آغازین عباسی (قرن های دوم تا چهارم/ هشتم تا دهم)، ترجمه محمدسعید حنایی کاشانی، مرکز دانشگاهی، تهران، 1381.
-     لیمن، الیور، اردیبهشت 1385، مفهوم فلسفه در اسلام، مجله اطلاعات حکمت و معرفت، سال اول، شماره 3، صص 80 تا 81.
-     ملکیان، مصطفی، فلسفه اسلامی؛ هستی و چیستی، مجله نقد و نظر، بهار و تابستان 1385،شماره 41 و42، از صفحه 118 تا 167
-     مطهری، مرتضی، مجموعه آثار، ج11، کلیات علوم اسلامی، چاپ پنجم، صدرا، قم، 1382.
-     مطهری، مرتضی، مجموعه آثار، ج2، مقدمه‌ای بر جهان بینی اسلامی (انسان و ایمان)، چاپ پنجم، انتشارات صدرا، تهران، 1382.
-     نصر، سید حسین، سنت عقلانی اسلامی در ایران، چاپ اول، انتشارات قصیده سرا، تهران، 1383.
-     نصر، سید حسین، الیور لیمن، تاریخ فلسفه اسلامی، مقاله حکمت مشرقی ابن‌سینا، چاپ اول، انتشارات حکمت، تهران، 1383.
-   نصر، سید حسین، قرآن و حدیث منبع و الهام بخش فلسفه اسلامی، مترجم: محمد محمدرضایی، مجله نامه مقید، زمستان، 1376، شماره 12، صص 4-18.
-   نصری، عبدالله، آینه‌های فیلسوف؛ گفت وگوهایی در باب زندگی، آثار و دیدگاه‌های استاد غلامحسین ابراهیمی دینانی، چاپ اول، انتشارات صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران (سروش)، تهران، 1380.