جایگاه بدن در نفس شناسی صدرالمتالهین (بررسی هفت مبحث از علم النفس)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

گروه فلسفه و کلام اسلامی، دانشکده ادبیات، دانشگاه اصفهان

چکیده

در مباحث انسان شناسی فلسفی غالبا مسائل مرتبط با بدن، تحت الشعاع نفس و مسائل آن واقع شده و نقش بدن در ترسیم هویت انسان، تا حد زیادی مورد غفلت قرار گرفته است. بی شک معرفت نفس و شناخت حقیقت وجودی انسان نیازمند مقدماتی است که شناخت بدن و آثار و لوازم آن، یکی از ضروری ترین آن هاست. در این نوشتار شناخت نفس و انسان شناسی فلسفی در اندیشه ی صدرالمتالهین، با محوریت بدن مورد توجه قرار گرفته است. ویژگی های بدن جسمانی گاه به نحو ایجابی در شناخت اوصاف و احکام نفس دخالت دارند؛ مانند نحوه ی استفاده از این ویژگی ها در تعریف نفس یا در اثبات جسمانیه الحدوث بودن نفس؛ اما برخی ویژگی های بدن به نحو سلبی در شناخت نفس مؤثرند، به عنوان مثال ماده‌ی بدنی دارای کمیت، وضع، انقسام پذیری و تناهی افعال است و ضعف، کهولت و خستگی عارض آن می‌گردد؛ مزاج بدنی همواره با انفعال و تغییر و دگرگونی همراه است و در انجام افعال خود، نیازمند ابزار و آلات جسمانی است؛ به علاوه علم به بدن و افعال آن نیز، حصولی و تابع وضع و محل است. با سلب این ویژگی ها از برخی ساحت های وجودی انسان می توان به تحلیل و تبیین بسیاری از مسائل نفس پرداخت. مسائلی همچون اثبات وجود نفس، تجرد قوه ی خیال و قوه ی عاقله از جمله مسائلی هستند که صدرالمتالهین با بهره گیری از شناخت بدن و ویژگی های بدنی به نحو سلبی به توضیح و تحلیل آنها می پردازد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


-         آشتیانی، سیدجلال­الدین، شرح بر زادالمسافر، بوستان کتاب، قم، 1381.
-         ابن­سینا، حسین­بن­عبدالله، الاشارات و التنبیهات، نشرالبلاغه، قم، 1375.
-         ـــــــــــ، طبیعیات الشفاء (النفس)، حققه و قدم له عبدالرحمن بدوی، دارالنهضه العربیه، القاهره، 1996م.
-         الرازی، فخرالدین، المباحث المشرقیه، مکتبه بیدار، قم، 1411ق.
-         بهمنیاربن­المرزبان، التحصیل، تصحیح و تعلیق مرتضی مطهری، دانشکده الهیات و معارف اسلامی دانشگاه تهران، 1349.
-         حائری یزدی، مهدی، سفر نفس، به کوشش عبدالله نصری، نقش جهان، تهران، 1380. 
-         حسن زاده آملی، حسن، سرح العیون فی شرح العیون، بوستان کتاب، قم، 1387.
-         رحیم پور، فروغ السادات، تحلیلی بر نقش بدن در ابتدا و انتهای حیات دنیوی از منظر ابن­سینا، شیراز، اندیشه دینی، شماره53، ص1-32، 1393.
-         فیاضی، غلامرضا، علم النفس فلسفی، تحقق و تدوین محمدتقی یوسفی، مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی، قم، 1389.
-         مطهری، مرتضی، مجموعه آثار، جلد13، صدرا، تهران، 1374.
-         ملاصدرا الشیرازی، محمد بن ابراهیم، الحکمه المتعالیه فی الاسفار العقلیه الاربعه، تصحیح و تحقیق و مقدمه مقصود محمدی، بنیاد حکمت اسلامی صدرا، تهران، 1383.
-         ـــــــــــ، الشواهد الربوبیة فی المناهج السلوکیة، با حواشی حاج ملاهادی سبزواری، تصحیح و تعلیق و مقدمه سیدجلال­الدین آشتیانی، دانشگاه مشهد، 1346.
-         ـــــــــــ، المبدا و المعاد، ج2، تصحیح و تحقیق و مقدمه محمود ذبیحی و جعفر شانظری، بنیاد حکمت اسلامی صدرا، تهران، 1381.
-         ـــــــــــ، مجموعه رسائل فلسفی صدرالمتالهین، تحقیق و تصحیح حامد ناجی اصفهانی، حکمت، تهران، 1375.
-         ـــــــــــ، مفاتیح الغیب، تصحیح، تحقیق و مقدمه نجفقلی حبیبی، بنیاد حکمت اسلامی صدرا، تهران، 1386.