تأملی در باب نظرگاه عارفان خراسان و الزامات هستی‌شناسانه آن با تکیه بر میراث عرفانی بایزید بسطامی و ابوالحسن خرقانی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانشگاه فرهنگیان/ پردیس زینبیه/ گروه معارف

چکیده

تأمل دقیق‌ و عمیق‌ در میراث برجای مانده از عارفان خراسان حکایت‌ از آن دارد که این میراث عرفانی را می‌توان مصداقی از تفکر شاعرانه و فراخوان وجود برای مأواگزیدن در مأمن زبان به شمار آورد؛ تفکری که در آن، موجودات زیر سایه قاب‌بندی‌های ذهن فاعل شناسا قرار ندارند و لاجرم عرصه گشوده و مسطحی را مهیا می‌سازند که در آن، دیدار وجود صورت می‌بندد و موجودات چنانکه بایسته است ارج نهاده می‌شوند. شاعرانگی، بکارت زبانی، برآسودگی از مفهوم‌اندیشی‌های متافیزیکی و آن‌سوباوری، مهمترین ویژگی‌های این شیوه تفکر به شمار می‌روند. از منظر عارفان خراسان، هستی و همه شئونات و اطوار آن صرفاً مُلک طِلق خداوند و بلکه با او هم‌هویت است. از این‌رو، عارف خراسانی به جای التفات به هستی، به حقیقت هستی که ذات خداوند است رو می‌آورد. هستی نزد عارف خراسانی به جای آنکه در پرتو تفکر بازنمودی به مثابه یک معقول ثانی فلسفی محل توجه نظری واقع شود، به مثابه روشنای حضوری فراگیر که وقوع همه اشیاء از او مایه می‌گیرد، متعلَق تجربه عارف قرار می‌گیرد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


-      اعتمادی‌نیا، مجتبی(1388ش)، در باب هستی‌شناسی شعر، ماهنامه تجلی، شماره47.
-      بدوی، عبدالرحمن، شطحات الصوفیة، وکالة المطبوعات، کویت، بی‌تا.
-      جوادی آملی، عبدالله، تحریر تمهیدالقواعد، چاپ اول، الزهراء، تهران، 1372.
-   خرقانی، احمد بن حسین بن الشیخ، دستور الجمهور فی مناقب سلطان العارفین ابویزید طیفور، به کوشش محمد تقی دانش‌پژوه و ایرج افشار، چاپ اول، مرکز پژوهشی میراث مکتوب و انجمن ایرا‌ن‌شناسی فرانسه در ایران، تهران، 1388.
-   خیاطیان، قدرت الله؛ دلاور، سید حمید (1390ش)، تشکیکی در تقسیم‌بندی معروف مکاتب تصوف و عرفان بغداد و خراسان، مجله تاریخ فلسفه، شماره 5: 48-23.
-   سهروردی، شهاب الدین یحیی، مجموعه مصنفات شیخ اشراق، تصحیح و تحشیه هانری کربن، چاپ چهارم، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، تهران، 1388.
-      سهلگی، محمد بن علی، دفتر روشنایی؛ از میراث عرفانی بایزید بسطامی، ترجمه و تصحیحِ محمدرضا شفیعی کدکنی، چاپ چهارم، سخن، تهران، 1388.
-      شفیعی کدکنی، محمدرضا، موسیقی شعر، چاپ دوم، مؤسسه انتشارات آگه، تهران، 1368.
-      شفیعی کدکنی، محمدرضا (1383ش)، بازمانده‌های زبان قدیم قومس، فصلنامه مطالعات و تحقیقات ادبی دانشگاه تربیت معلم، شماره 3 و 4 : 100ـ81.
-      شفیعی کدکنی، محمدرضا، نوشته بر دریا؛ از میراث عرفانی ابوالحسن خرقانی، چاپ چهارم، سخن، تهران، 1388.
-      عطار نیشابوری، فریدالدین محمد، تذکرة الاولیاء، تصحیح محمد استعلامی، چاپ هجدهم، زوّار، تهران، 1387.
-      لاجوردی، فاطمه (1367ش)، بایزید بسطامی، انتشار یافته در دایرة المعارف بزرگ اسلامی، ج11، تهران: مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی: 321-313.
-      هایدگر، مارتین، سرآغاز کار هنری، با شرح ویلهلم فن هرمن، ترجمه پرویز ضیاء شهابی، چاپ پنجم، هرمس، تهران، 1392.
-      Heidegger. Martin (1971). On the Way of Language. Translated by Peter D.Hertz. New York: Harper and Row Publishers.