صحیح و تحقیق آغازۀ کتاب الحروف فارابی درباب «مقوله» و جایگاه آن در علوم و صنایع

Document Type : Original Article

Authors

1 philosophy department - I.R.I.P. - Tehran - Iran

2 philosophy department, the iranian institute of philosophy with the collaboration of the iranian philosophical society

Abstract

کتاب الحروف فاربی از مهم‌ترین آثار متافیزیکی در تاریخ فلسفۀ اسلامی است که نشان می‌دهد تفکّر فلسفی در عالم اسلام در ابتدای راه خود چه نسبتی با اندیشۀ ارسطویی دارد. در این اثر ضمن توضیح اصطلاحات مختلف فلسفی و اقتضائات مختلف این اصطلاحات در زبان و جامعۀ عربی مباحث فلسفی مهم و بدیعی طرح شده‌ است. الحروف علاوه بر این حاوی مباحث مختلفی در باب پیدایش زبان، فلسفه، دین، سیاست و اجتماع است که باعث شده مورد توجّه محقّقان در شاخه‌های مختلف علوم انسانی قرار گیرد. این اثر را نخستین بار محسن مهدی در سال 1970 بر اساس تنها یک نسخۀ موجود در دانشگاه تهران تصحیح و منتشر نمود. اشکالات فراوان نسخۀ چاپی که ناشی از ضعیف بودن نسخۀ خطی و پیچیدگی و سخت فهمی متن اثر می‌باشد تصحیح مجدّد آن را ضروری کرده است. در این مقاله متن اوّلین مبحث طرح شده در این اثر ـــ‌که می توان آن را «اصطلاح «مقوله» و جایگاه آن در علوم و صنایع» نامید‌ـــ بر اساس چهار نسخۀ خطی و یک نسخۀ چاپی تصحیح و در موارد لزوم حاشیه هایی جهت توضیح و تبیین مطالب آورده شده است.

Keywords

Main Subjects


-         آذرنوش، آذرتاش، تاریخ ترجمه از عربی به فارسی (از آغاز تا عصر صفوی)، ترجمه‌های قرآنی، سروش، چاپ اول، 1375ش.
-         ابن‌رشد، محمد ابن احمد ابن رشد، تفسیر مابعد الطبیعة، چاپ اول، انتشارات حکمت، تهران، 1377ش.
-         ـــــــ ، تلخیص مابعد الطبیعة، تحقیق و مقدّمه: عثمان امین، انتشارات حکمت، تهران، 1377ش.
-         ابن‌سینا، حسین بن عبدالله، التعلیقات، مقدّمه، تحقیق و تصحیح سیّد حسین موسویان، چاپ اوّل، مؤسّسۀ پژوهشی حکمت و فلسفه ایران، تهران، 1391ش.
-         ابن‌سینا، حسین بن عبدالله، الهیّات شفا، مقدمه ابراهیم مدکور، تحقیق الأب قنواتی و سعید زاید، الهیئة المصریّة، قاهره، مصر، 1980م.
-         ارسطو، متافیزیک (مابعد الطبیعة)، ترجمه شرف الدین خراسانی، چاپ سوم، انتشارات حکمت، بهار 1384ش.
-         دانش‌پژوه، محمّد تقی، نشریه نسخه‌های خطی دانشگاه تهران، دفتر هشتم و نهم، 1358ش.
-         شهیدی، فاطمه، «معنای ماهیّت در آثار فارابی»، شناخت، شماره 61، پاییز و زمستان 1388ش.
-         ـــــــ ، «موجود و وجود در کتاب الحروف فارابی»، جاویدان خرد، شماره 25 بهار و تابستان 1393ش.   
-         فارابی، ابونصر، السیاسة المدنیة (الملقب بمبادی الموجودات)، حقّقه و قدّم له و علق علیه فوزی متری نجّار، چاپ اول، انتشارات الزهرا، تهران، پاییز 1366ش.  
-         ــــــ ، الألفاظ المستعملة فی المنطق، تحقیق و مقدمه و تعلیق محسن مهدی، انتشارات الزهرا، چاپ دوم 1404ه.
-         ــــــ ، فلسفة أرسطوطالیس، تحقیق و مقدمه و تعلیق: محسن مهدی، دار مجلة شعر، 1961م.
-         ــــــ ، کتاب الحروف، تحقیق و مقدمه و تصحیح مهدی، محسن، بیروت، 1986م.
-         ــــــ ، کتاب الواحد و الوحدة، مقدمه و تحقیق و تعلیق از محسن مهدى، دار توبقال للنشر، الدار البیضاء 1990م.
-         ــــــ ، المنطقیات للفارابی، ج2، تحقیق و مقدمه محمد تقی دانش پژوه، کتابخانه آیة الله مرعشی، قم چاپ اول، 1409ه.
-         ــــــ ، المنطقیات للفارابی، ج1، تحقیق و تقدیم محمد تقی دانش پژوه، مکتبة آیة الله العظمی مرعشی النجفی، قم، 1408ه.
-         کاپلستون، فردریک، تاریخ فلسفه، ج1، یونان و روم، ترجمه سیّد جلال‌الدین مجتبوی، انتشارات سروش، چاپ دوم، 1368ش.
-     کیانخواه، لیلا، «بررسی و تعریف مابعد الطبیعه از دیدگاه فارابی (بر اساس کتاب‌های تحصیل السعادة، فلسفة أرسطوطالیس، الحروف و فصول منتزعة)»، حکمت سینوی، شماره 52، 1393ش.
-         ــــــ ، «تعریف مابعد الطبیعة بر اساس موجود بما هو موجود از دیدگاه فارابی»، آئینه معرفت، بهار 1394ش.
-          Menn, Stephen, "Al-Farabi's Kitab Al-Horuf and His Analysis of the Senses of Being, Arabic Sciences and Philosophy, vol 18(2008), pp. 59-97