تشکیک و خارجیت وجود: تأملی بر رویکردی ابن‌سینایی در نحوه احراز وحدت موضوع مابعدالطبیعه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانش آموخته دکترای فلسفه، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه تهران

چکیده

ارسطو در بیان موضوع مابعدالطبیعه تعابیر متعددی دارد که موجب ابهام در تعیین مقصود نهایی او و شکل‌گیری دو فهم الهیاتی و هستی‌شناختی از سرشت مابعدالطبیعه شده است. همبسته با همین مسأله، در آثار کلاسیک و نیز پژوهش‌های ثانوی مکرر اشاره شده است که ابن‌سینا با طرح تفکیک میان موضوع و مسائل مابعدالطبیعه، موجود بما هو موجود را به عنوان موضوع این علم و خدا و مفارقات را از مسائل آن دانسته و در نتیجه این ابهام را مرتفع نموده است. ولی ارسطو در تعیین موضوع مابعدالطبیعه، وجود را نه مشترک معنوی و نه مشترک لفظی، بلکه از سنخ πρὸς ἓν دانسته است و از سوی دیگر وحدت علم را به وحدت موضوع و شرط موضوع قرار گرفتن یک مفهوم را برای علم اشتراک معنوی دانسته است. این مقاله با تمرکز بر مفهوم تشکیک در فلسفه اسلامی نشان می‌دهد که چگونه ابن‌سینا و ملاصدرا، با مشترک معنوی دانستن مفهوم وجود و در عین حال قائل شدن به حقیقتی عینی برای آن، موضوع مابعدالطبیعه را به عنوان حقیقتی نفس‌الامری در جهان خارج احراز کرده و در نتیجه مابعدالطبیعه را اولاً دانشی درجه اول و ثانیاً ناظر به تمام مراتب وجود دانسته‌اند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


 
-         ابن‌رشد، تفسیر مابعدالطبیعه، تصحیح موریس بویژه، بیروت، بی‌تا.
-         ابن‌رشد، تهافت‌التهافت، قدم له و علق حواشیه د. صلاح‌الدین الهواری، المکتب العصریه، بیروت، 1429.
-         ابن‌سینا، کتاب المقولات من منطق الشفاء، منشورات مکتبة آیة الله العظمی مرعشی نجفی، قم، ۱۴۰۵.
-         ابن‌سینا، المباحثات، تحقیق محسن بیدارفر، نشر بیدار، قم، 1371.
-         ابن‌سینا، الالهیات من کتاب الشفاء، تصحیح حسن حسن‌زاده آملی، مؤسسه بوستان کتاب، قم، 1375.
-     ابن‌سینا، الاشارات و التنبیهات، مع الشرح لنصیرالدین محمد بن محمد بن الحسن الطوسی و شرح الشرح لقطب الدین محمد بن محمد بن ابی جعفر الرازی، شرح اشارات، نشرالبلاغه، قم، 1435.
-         آشتیانی، سید جلال‌الدین، هستی از نظر فلسفه و عرفان، مؤسسه بوستان کتاب، قم، 1382.
-         ایلخانی، محمد، موضوع مابعدالطبیعه؛ ارسطو، ابن‌سینا و توماس آکوئینی، دو فصلنامه علمی-پژوهشی شناخت، 1393، 70 (1)، 33-68.
-         بهمنیار بن المرزبان، التحصیل، تصحیح و تعلیق مرتضی مطهری، انتشارات دانشگاه تهران، تهران، 1393.
-         جمال الدین القفطی، إخبار العلماء بأخیار الحکماء، دارالکتب‌العلمیة، بیروت، 2005.
-         دادجو، ابراهیم، مابعدالطبیعه از دیدگاه ارسطو و ابن‌سینا، انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، تهران، 1390.
-         شیرازی، قطب‌الدین، شرح حکمت الاشراق، به اهتمام عبدالله نورانی و مهدی محقق، انجمن آثار و مفاخر فرهنگی، تهران، 1383.
-         صدرای شیرازی، الحکمة المتعالیة فى‌ الاسفار العقلیة الاربعة، دار احیاء التراث العربی، بیروت، 1981.
-         صدرای شیرازی، تعلیقه بر الهیات شفاء، تصحیح نجفقلی حبیبی، جلد اول، بنیاد حکمت اسلامی صدرا، تهران، 1382/الف.
-         صدرای شیرازی، الشواهد الربوبیة فی المناهج السلوکیة، تصحیح سید مصطفی محقق داماد، بنیاد حکمت اسلامی صدرا، تهران، 1382/ب.
-         طباطبائی، سید محمد حسین، نهایة‌الحکمه، تصحیح غلامرضا فیاضی، انتشارات مؤسسه آموزشی پژوهشی امام خمینی، قم، 1386.
-     طوسی، خواجه نصیرالدین، تلخیص المحصل معروف به نقدالمحصل به انضمام رسائل فوائد کلامی، به اهتمام عبدالله نورانی، انتشارات دانشگاه تهران و مؤسسه مطالعات اسلامی دانشگاه مک‌گیل، تهران، 1359.
-         عبودیت، عبدالرسول ، نظام حکمت صدرائی، جلد اول، انتشارات سمت و مؤسسه آموزشی پژوهشی امام خمینی، تهران، 1385.
-     فیاضی، غلامرضا، هستی و چیستی در مکتب صدرائی: تأملی نو در اصالت وجود و تفاسیر و ادله و نتایج آن، تحقیق و نگارش حسینعلی شیدان‌شید، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، قم، 1390.
-         کیانخواه، لیلا، اکبریان، سعیدی مهر، محکی موجود بما هو موجود از دیدگاه ابن‌سینا، حکمت سینوی،1390،15.
-     کیانخواه، لیلا، اکبریان، سعیدی مهر (1391) تعریف و موضوع مابعدالطبیعه از دیدگاه ابن‏ سینا: بررسی تأثیر رساله اغراض مابعدالطبیعه فارابی، حکمت سینوی، 16(1)، 1-25.
-         کیانخواه، لیلا (1393/الف) تحقیق و تصحیح انتقادی رساله «فی اغراض مابعدالطبیعه»، جاودان خرد، 26، 119-157.
-     کیانخواه، لیلا (1393/ ب) تعریف مابعدالطبیعه بر اساس موجود بما هو موجود از دیدگاه فارابی (براساس الجمع بین رأیی الحکیمین، البرهان، إحصاءالعلوم، أغراض مابعدالطبیعه و تعلیقات)، دو فصلنامه علمی-پژوهشی حکمت سینوی، 18 (2)، 55-78.
-     کیانخواه، لیلا (1394) تعریف مابعدالطبیعه بر اساس موجود بما هو موجود از دیدگاه فارابی (براساس الجمع بین رأیی الحکیمین، البرهان، إحصاءالعلوم، أغراض مابعدالطبیعه و تعلیقات)، فصلنامه فلسفه و کلام اسلامی آینه معرفت، 15 (42)، 17-46.
-         مصباح یزدی، تعلیقه علی نهایة الحکمه، مؤسسه آموزشی پژوهشی امام خمینی، قم، 1393.
-         یزدان‌پناه، سید یدالله، حکمت اشراق، جلد اول، انتشارات سمت و پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، تهران، 1389.
-          Adamson, Peter (2002) ‘Before essence and existence: Al-kindi's conception of being’, Journal of the History of Philosophy 40 (3):297-312.
-          Aertsen, Jan A, Medieval Philosophy as Transcendental Thought: from Philip the Chancellor to Francisco Suárez, Brill, Leiden, 2012.
-          Aristotle, Aristotle’s Metaphysics, A revised text with introduction and commentary by W. D. Ross, Oxford University Press, Oxford, 1970.
-          Aristotle, Aristotle’s Posterior Analytics, A revised text with introduction and commentary by W. D. Ross, Oxford: Oxford University Press, Oxford, 1970.
-          Bertolacci, Amos, The Reception of Aristotle's Metaphysics in Avicenna's Kitāb al-Shifāʾ: A Milestone of Western Metaphysical Thought, Brill, Leiden, 2006.
-          Ferejohn, Michael T (1980) ‘Aristotle on Focal Meaning and the Unity of Science’, Phronesis, 25 (2), 117-128.
-          Irwin, Terence (1981) ‘Homonymy in Aristotle’, Review of Metaphysics, 34, 523–544.
-          Koutzarova, Tiana, Das Transzendentale bei Ibn Sīnā: Zur Metaphysik als Wissenschaft erster Begriffs- und Urteilsprinzipien, Brill, Leiden/Boston, 2009.
-          Lewis, Frank A. (2004) ‘Aristotle on the Homonymy of Being’, Philosophy and Phenomenological Research, 68, 1–36.
-          Lizzini, Olga (2003) ‘Wuǧūd-Mawǧūd/Existence-Existent in Avicenna: A key ontological notion of Arabic philosophy’, Quaestio, 3, 111–138.
-          McGinnis, Jon, Avicenna, Oxford University Press, Oxford: 2010.
-          Menn, Stephen (2008), ‘Fârâbî's Kitâb al-Ḥurûf and his Analysis of the Senses of Being’, Arabic Sciences and Philosophy, 18(1), 59-97.
-          Menn, Stephen (2013), ‘Avicenna’s Metaphysics’, in Interpreting Avicenna, Ed. By Peter Adamson, Cambridge University Press, Cambridge, 143- 169.
-          Owens, Joseph, The Doctrine of Being in Aristotelian Metaphysics, 3rd edition, Toronto Pontifical Institute of Mediaeval Studies, Toronto, 1978.
-          Sefrin-Weis, Heike (2008), ‘Colloquium 8: Pros Hen and the Foundations of Aristotelian Metaphysics’, Proceedings of the Boston Area Colloquium in Ancient Philosophy, 24 (1), 261-300.
-          Shields, Christopher, Order in Multiplicity: Homonymy in the Philosophy of Aristotle, Oxford University Press, Oxford, 1999.
-          Treiger, Alexander (2012), ‘Avicenna’s Notion of Transcendental Modulation of Existence (taškīk al-wuǧūd, analogia entis) and Its Greek and Arabic Sources’, in Islamic philosophy, science, culture, and religion: studies in honor of Dimitri Gutas, Ed. By Felicitas Opwis and David Reisman, Brill, Leiden, 327-363.
-          Ward, Julie K., Aristotle on Homonymy: Dialectic and Science, Cambridge University Press, Cambridge, 2008.
-          Yu, Jiyuan (2002), ‘What is the Focal Meaning of Being in Aristotle’, Apeiron, 34 (3), 205-232.